De Britse theoretisch natuurkundige Peter Higgs is maandag in zijn woonplaats Edinburgh overleden op 94-jarige leeftijd. Dat heeft zijn familie dinsdag bekend gemaakt.
Het Nationaal instituut voor subatomaire fysica Nikhef betreurt het overlijden van een van de meest spraakmakende collega’s van de afgelopen eeuw. “Een bescheiden maar heel beeldbepalende theoreticus die we zullen missen”, zegt Nikhef-directeur Stan Bentvelsen in een eerste reactie.
Higgs was enkele malen te gast op het instituut in Amsterdam en een goede bekende van veel Nederlandse theoretici. Bentvelsen ontmoette hem aan de vooravond van de ontdekking van het zogeheten higgsdeeltje in 2012 in het kader van een documentaire over de theoreticus, gemaakt door Jan van den Berg.
Higgsmechanisme
Peter Higgs formuleerde in de jaren zestig van de vorige eeuw met enkele collega’s een nieuw idee over een mechanisme dat alle deeltjes in het universum massa geeft. Higgs realiseerde zich ook dat bij dat mechanisme een deeltje zou moeten horen waarnaar experimenteel gezocht zou kunnen worden.
Het deeltje werd gaandeweg bekend als het higgsdeeltje, iets wat Higgs zelf wat ongemakkelijk leek te vinden. Vooral de term God-deeltje, die daarbij vaak werd gebruikt, zinde hem niks.
Aanvankelijk kreeg het idee van een massagevend universeel veld weinig steun. Dat veranderde in de jaren zeventig toen de Nederlanders Tini Veltman en Gerard ’t Hooft het veld gebruikten in hun bruikbare veldentheorie voor het standaardmodel. Daarvoor kregen ze in 1999 een Nobelprijs.
In 2012 werd het bestaan van het voorspelde deeltje aangetoond met twee grote experimenten in de versneller op CERN in Genève. De Large Hadron Collider was min of meer voor dat doel gebouwd. Nikhef was zeer nauw bij die ontdekking betrokken. Bij het tienjarige jubileum van de higgsontdekking speelde Higgs kleindochter met haar band op een Nikhef-feest in Amsterdam.
Waterscheiding
De ontdekking van het higgsdeeltje was een belangrijk ontbrekend element in het standaardmodel van de deeltjesfysica. Zonder het Higgsmechanisme zouden alle deeltjes massaloos zijn, en het universum onmogelijk. Higgs kreeg er in 2013 een Nobelprijs voor, samen met zijn Belgische collega en medebedenker Francois Englert.
Het higgsdeeltje betekende een waterscheiding in de moderne deeltjesfysica. Het vormde de kroon op het standaardmodel, maar leidde ook tot nieuwe vragen over de fundamenten van het universum en de evolutie sinds de oerknal. Veel van het onderzoek op CERN is nog steeds gericht op het karakteriseren van het higgsdeeltje.
Spin in het web
Het higgsdeeltje is de spin in het web van de deeltjesfysica zegt deeltjesfysicus Ivo van Vulpen van Nikhef. Hij was destijds betrokken bij de ontdekking in 2012 met de ATLAS-detector. Van Vulpen herinnert zich Higgs als een aimabel man. “Niet pretentieus, bescheiden. Terwijl hij een ongelofelijk belangrijk idee had, dat nog bleek te kloppen ook. En er is in al die jaren ook nooit een beter idee gevonden.”
Van Vulpen kende Higgs niet persoonlijk. “Maar vorige jaar schreef hij me met de hand een brief om me te vertellen wat hij van mijn boek vond. Hij had natuurlijk wel wat kritische punten, maar het feit dát hij de moeite nam om me een paar dingen uit te leggen, maakte grote indruk op me. Die brief koester ik.”
Filmmaker Jan van den Berg maakte ook een theatervoorstelling over Higgs en zijn mechanisme, en speelde dat onderandere ook in Endingburgh. Hij had nog geregeld contact met de oude fysicus en ontmoette hem nog een aantal malen. “Ik koester de buitengewoon vriendschappelijke herinneringen”, zegt hij in een eerste reactie.
