Nederlands ATLAS-collectief gaat verder inzoomen op higgsdeeltje

24 februari 2020

Een samenwerkingsverband van drie Nederlandse universiteiten en het Nationaal instituut voor subatomaire fysica Nikhef ontvangt een ENW-GROOT beurs om met de ATLAS-detector nog veel verder in te zoomen op het fameuze higgsdeeltje.

Dat heeft wetenschapsfinancier NWO bekend gemaakt. In totaal zijn in het kader van het ENW-Groot programma twintig onderzoeksvoorstellen gehonoreerd, aldus NWO.

Aan het higgsproject werken natuurkundigen mee van Nikhef, de Universiteit van Amsterdam, de Radboud Universiteit in Nijmegen en de Universiteit Twente in Enschede. Zij zijn allen betrokken bij het ATLAS-experiment bij de Large Hadron Collider, de deeltjesversneller op CERN in Genève.

Foto: The Particle Zoo

Met het onderzoeksprogramma van vijf jaar is een bedrag van ruim 2,9 miljoen euro gemoeid. Daarvoor kunnen de komende jaren vooral jonge onderzoekers en postdocs aangesteld worden.

Het bestaan van het higgsdeeltje werd in 2012 met ondermeer de ATLAS-detector aangetoond. De ontdekking was de kroon op het zogeheten standaardmodel van de deeltjesfysica, dat alle bekende deeltjes en hun onderlinge krachten beschrijft. Nederland is via Nikhef een belangrijke partner in het ATLAS-experiment.

Door de bestaande expertise in Nederland op het gebied van higgsonderzoek te bundelen is het mogelijk een grote stap te maken in het verdere onderzoek naar het higgsdeeltje. Het consortium gaat een belangrijke rol spelen in het eerst waarnemen van nog onbekende karakteristieken van het higgsdeeltje.

Daarnaast zal er een techniek ontwikkeld worden waarmee alle bestaande higgsmetingen samen geïnterpreteerd kunnen worden. Op die manier wordt een maximale gevoeligheid gerealiseerd voor de ‘nieuwe fysica’ die het antwoord kan geven op de grote open vragen in de natuurkunde.

Nieuwe fysica

Hoofdaanvrager prof.dr. Wouter Verkerke van Nikhef/ATLAS noemt het project nadrukkelijk een collectieve onderneming. ‘Er is binnen de Nederlandse ATLAS-gemeenschap een enorme expertise op het gebied van higgsdata-analyse. Het voorstel is dan ook echt collectief en met enthousiasme tot stand gekomen door een intensieve samenwerking. Door onze ideeën en expertise te delen en onze krachten te bundelen kunnen we onze positie in het higgsonderzoek in de komende vijf jaar enorm versterken.’

‘De samenwerking rondom deze analyse-groep van Nikhef is tekenend voor onze werkwijze’, zegt Nikhef-directeur prof.dr. Stan Bentvelsen. ‘Behalve via dit uitstekende en vermaarde team, is Nikhef ook betrokken bij andere essentiële aspecten van higgsonderzoek zoals in theorie en computinginfrastructuur, ook met internationaal uitstekende reputatie. Het vormt een centraal onderdeel van ons instituut en samenwerkingsverband.’

Het bestaan van het higgsdeeltje vormt het bewijs dat er in het universum een zogenoemd higgsveld bestaat waaraan elementaire deeltjes hun massa ontlenen. Naar het higgsdeeltje was decennia gezocht. Theoretici die het deeltje voorspelden, kregen in 2013 een Nobelprijs voor de natuurkunde.

Sleutelrol

Theoretisch is het higgsdeeltje nog omgeven met veel vragen. Onder meer staat niet vast dat het deeltje precies is wat theoretici hadden voorspeld binnen het standaardmodel. Mogelijk volstaan de eenvoudigste modellen niet precies, wat eventueel zelfs kan wijzen op onbekende natuurkundige verschijnselen.

Sinds de ontdekking in 2012 richt het deeltjesonderzoek zich vooral op de eigenschappen van het gevonden deeltje en zijn interacties met andere deeltjes en met zichzelf. Met de ATLAS-detector worden de sporen van higgsdeeltjes en hun verval vastgelegd die ontstaan in botsingen van versnelde protonen uit de LHC-versneller.

Mede-aanvragen prof.dr. Nicolo de Groot van de Radboud Universiteit: ‘We weten dat er meer fysica moet zijn dan het standaardmodel en het higgsdeeltje kan een sleutelrol spelen in het ontdekken daarvan. Met dit voorstel worden we gevoelig voor de subtiele verschillen tussen een standaardmodel higgsdeeltje en een higgsdeeltje uit een uitgebreid model.’

Zelfkoppeling

Prof.dr. Bob van Eijk van Nikhef en Universiteit Twente: ‘Een belangrijke voorspelling van het higgsmechanisme in het standaardmodel is dat een higgsdeeltje uiteen kan vallen in twee andere higgsdeeltjes. De kans dat zo’n gebeurtenis bij de LHC wordt waargenomen is extreem klein. De nieuwe technieken die het consortium ontwikkelt om de higgs-eigenschappen preciezer te bepalen, bieden mogelijkheden om deze ‘zelfkoppeling’ ook indirect te bepalen.’

ATLAS-medegroepsleider dr. Frank Filthaut van de Radboud Universiteit en Nikhef ziet in de NWO-subsidie ook een uitgelezen kans om expertises te bundelen. ‘Hoewel we elkaar allemaal kennen als collega’s binnen het ATLAS-samenwerkingsverband, werken we aan een grote verscheidenheid aan onderwerpen. Deze subsidie is een uitgelezen kans de analyse van higgsdeeltjes bij ATLAS naar een hoger plan te tillen. Het is ook een mooie uitdaging voor de manier van samenwerken, met promovendi en begeleiders op diverse instituten in het land.’

Paradigma

ATLAS-onderzoeker dr. Pamela Ferrari noemt de Nikhef-inbreng van groot belang voor het experiment. ‘Deze toekenning stelt de ATLAS-Nikhef groep in staat om een paradigma-verandering teweeg te brengen in de manier waarop het higgsdeeltje wordt bestudeerd in de ATLAS-collaboratie op CERN. De beurs komt voor de start van de derde meetperiode van de LHC en loopt na het einde ervan nog door. Dit is het perfecte moment voor zo’n belangrijk project.’