Voor 29 miljoen euro aan rekenkracht vrijgemaakt voor LHC, KM3NeT en SKA

30 April 2020

De Nederlands Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) steekt 12 miljoen euro in FuSE: een initiatief van onderzoeksinstituten Nikhef en ASTRON voor het afhandelen van de steeds grotere datastromen in de deeltjesfysica en de radioastronomie.

Dat heeft NWO vandaag bekend gemaakt. Nikhef en ASTRON hebben daarmee in totaal 29 miljoen euro bijeen gebracht die zij de komende vijf jaar samen met de samenwerkende academische rekencentra in SURF inzetten voor nieuwe wetenschap met drie grote wereldwijde onderzoeksinstrumenten.

Nederland is een partner in de drie onderzoeksinstrumenten, die op de Nationale Roadmap Grootschalige Wetenschappelijke Infrastructuur staan: de Large Hadron Collider (LHC) deeltjesversneller, neutrinotelescoop KM3NeT en de Square Kilometre Array (SKA) radiotelescoop. ASTRON en Nikhef zullen systemen en diensten ontwikkelen om de snelgroeiende hoeveelheden meetgegevens aan te kunnen, zodat de volgende fase van wetenschappelijke ontdekkingen kan worden gedaan.

De stromen meetgegevens uit die drie onderzoeksfaciliteiten zullen de komende jaren nog enorm toenemen. De LHC-versneller bij CERN in Genève wordt voorbereid voor tienmaal intensere deeltjesbundels, KM3NeT en SKA zijn nog in aanbouw, respectievelijk in de Middellandse Zee en in Zuid-Afrika en West-Australië.

De LHC-versneller op CERN levert voor Nederland via de ATLAS, LHCb en ALICE-detectoren meetgegevens voor het deeltjesonderzoek. De SKA wordt de grootste radiotelescoop ter wereld. KM3NeT observeert kosmische deeltjes met een detector van een kubieke kilometer zeewater in de Middellandse Zee.

Het FuSE-project (Fundamenteel Wetenschappelijke E-infrastructuur) voorziet in nieuwe rekencapaciteit en uitbreiding van Big Data-expertise. Het project is een samenwerking tussen het Nationaal instituut voor subatomaire fysica Nikhef, ASTRON, het Nederlands instituut voor radioastronomie, en SURF, de coördinator van de digitale infrastructuur voor onderzoek in Nederland.

De totale kosten voor FuSE bedragen plusminus 29 miljoen euro, waarvan 12 miljoen euro van NWO, 11 miljoen euro in de vorm van ‘rekentijd’ van SURF en 6 miljoen euro van ASTRON en Nikhef samen.

Zowel LHC als KM3NeT en SKA zijn gericht op het ontrafelen van de fysica van het heelal. De SKA-radiotelescoop heeft ambitieuze onderzoeksdoelen: van het testen van de algemene relativiteitstheorie en het in kaart brengen van het ontstaan van de vroegste sterrenstelsels tot de zoektocht naar buitenaards leven.

In de LHC-versneller botsen protonen met zoveel energie op elkaar dat fundamentele krachten van de natuurkunde worden blootgelegd. KM3NeT kijkt op een nieuwe manier naar supernova-explosies, gammaflitsen en andere extreme kosmische verschijnselen, zoals botsende sterren. Ook toekomstige faciliteiten zoals de zwaartekrachtsgolfdetector Einstein Telescope kan op termijn van de resultaten van FuSE gebruik maken.

Door samen te werken maken Nikhef, ASTRON en SURF efficiënter gebruik van de in Nederland beschikbare ICT-infrastructuur. Nikhef-directeur prof. dr. Stan Bentvelsen: ‘De gelijkenissen tussen de benodigde rekeninfrastructuur en de voordelen van samenwerking hebben tot dit voorstelt geleid. Door deze rekenfaciliteiten in te brengen in de Nederlandse nationale e-infrastructuur ontstaat bovendien meer slagkracht voor andere onderdelen van de Nationale Roadmap en voor fundamenteel onderzoek in het algemeen.’

‘Op het eerste gezicht klinkt het misschien verrassend dat het kleine, subatomaire en het grootste onderzoek dat we doen samenwerkt, maar uiteindelijk is er één natuurkunde. Bovendien gebruiken we dit onderzoek om hoogopgeleide mensen op het gebied van data-analyse en wetenschap op te leiden. Dat zijn kernvaardigheden voor de toekomst’, zegt ASTRON-directeur prof. dr. Carole Jackson.

Dr. Michiel van Haarlem, hoofd van het SKA Office Nederland bij ASTRON: ‘De SKA zal later dit decennium enorme hoeveelheden data gaan produceren die wetenschappers gebruiken om de complexiteit van het universum te onderzoeken. Die data komen voor een deel naar Nederland. Het leveren van superieure analyse- en rekencapaciteit is van vitaal belang voor Nederland om voorop te blijven lopen in de astronomie. Het FuSE-project stelt ons in staat om voort te bouwen op onze bestaande computercapaciteiten en ervoor te zorgen dat we de vaardigheden en expertise hebben in lijn met de andere SKA-partnerlanden.’

(gezamenlijk bericht van Nikhef en ASTRON)