Nederland draagt 2,7 miljoen euro bij aan de verdere verbeteringen aan de Advanced Virgo-detector voor zwaartekrachtsgolven in Pisa.
Wetenschapsfinancier NWO stelt daartoe geld beschikbaar uit het onderzoeksprogramma Wetenschappelijke Infrastructuur (voorheen het programma NWO-Groot). Dat is vandaag in Den Haag bekend gemaakt. In totaal kregen 7 aanvragen 22.8 miljoen euro.
Penvoerder voor de Virgo-aanvraag is Nikhef, dat al nauw betrokken was bij de bouw en een upgrade-programma voor de detector, ook met NWO-Groot financiering. “Gravitatiegolfwetenschap is nog steeds een spannende uitdaging voor de instrumentmakers op Nikhef.
Deze investering stelt ons in staat om speciale technologie-upgrades toe te passen om de Virgo detector verder te verbeteren”, zegt zwaartekrachtsgolfexpert prof. Andreas Freise die bij Nikhef het vernieuwingsproject leidt.
Virgo was in 2015 nauw betrokken bij de eerste waarnemingen ooit van zwaartekrachtsgolven, samen met de twee LIGO-detectoren in de VS. Zulke trillingen van ruimte en tijd ontstaan volgens Einsteins relativiteitstheorie als compacte objecten zoals zwarte gaten botsen. Met zwaartekrachtsgolven wordt een nieuwe vorm van astronomie mogelijk.
Het nieuwe NWO-budget is grotendeels bestemd voor nieuwe onderdelen en componenten voor de detector, met name om die nog minder gevoelig te maken voor verstorende bewegingen vanuit de omgeving. Daarvoor moeten nieuwe sensoren ontworpen en gebouwd worden, en voorzieningen die de detector actief stilhouden. Nikhef heeft daarin een prominente rol, en draagt zelf 1,6 miljoen bij voor personeel.
Virgo observeert zwaartekrachtgolven met interfererende laserstralen, die vervormingen van de kilometerslange armen van de detector laten zien. In 2018 ontving Nikhef 3,5 miljoen NWO-budget voor onder meer een optische filterholte om de kwantumfluctuaties van de laserstraal te verminderen. De nieuwe upgrade moet de beschikbaarheid van de bundel voor metingen verder vergroten.
Het LIGO-Virgo consortium plant later deze maand een nieuwe periode van zwaartekrachtgolfmetingen na jaren werk. De vierde meetronde, O4, waaraan voor het eerst ook de nieuwe KAGRA-detector in Japan deelneemt, zal anderhalf jaar duren.
In totaal heeft LIGO-Virgo sinds 2015 ruim 90 zwaartekrachtsgolven waargenomen, sommige van elkaar opslokkende zwarte gaten of van botsende neutronensterren. De waarnemingen zijn zowel interessant als test voor Einsteins theorieën als voor astrofysici en kosmologen. In 2017 kregen de grondleggers van LIGO de Nobelprijs voor natuurkunde.
