De CERN council heeft de aanbevelingen vrijgegeven van de Europese Strategie voor Deeltjesfysica. Die werden begin december vastgelegd tijdens een sessie in Ascona, Zwitserland.
Voor de nieuwe update van de ESPP-strategie heeft de CERN council aan een werkgroep gevraagd om advies over de meest wenselijke opvolger van de huidige LHC-versneller in Genève, en eventuele alternatieven als dat plan niet haalbaar of zinvol blijkt. Daarnaast zijn ook andere onderwerpen zoals astrodeeltjesfysica aan de orde.
De update van de deeltjesstrategie loopt sinds 2024 en is een botton-up project, waarin de gemeenschap van onderzoekers en instituten gezamelijk een toekomstplan formuleren. Voor Nederland is Nikhef daarbij nauw betrokken. Directeur Jorgen D’Hondt was een van de auteurs van de draftsessie van de European Strategy Group in Ascona.
In de in Ascona opgestelde draftversie van de deeltjesstrategie wordt de FCC (Future Circular Collider) met botsende elektronen en positronen als de beste opvolger voor de LHC aangewezen als de nieuwe “flagship collider” voor CERN.
FCC-ee is een cirkelvormige supergeleidende deeltjesversneller van ruim 90 kilometer omtrek, ondergronds ten zuidoosten van het deeltjeslab in Genève.
Deze FCC-ee biedt volgens de opstellers de meeste kansen voor een visionair onderzoeksprogramma naar open vragen in de deeltjesfysica, met name rond het higgs-deeltje. Daarnaast opent het kansen voor het vinden van nieuwe fysica voorbij het Standaardmodel. Bovendien leidt FCC tot de ontwikkeling van nieuwe technologie die ook maatschappelijk relevant is.
Het eerste alternatief voor dit ontwerp is volgens het ESPP-advies een afgeslankte versie van dezelfde FCC-versneller. Daarin worden niet de beoogde vier maar twee detectoren in de ring gebouwd, is de intensiteit van de bundels lager en blijft het voorstelde top-quark onderzoek achterwege. Bouwkosten zijn daarmee naar schatting 15 procent lager.
Eerder gingen ook ideeën rond voor andere invullingen van plan-b, variërend van een geavanceerde ee-machine in de huidige LHC-tunnel (LEP3) tot een elektron-proton botser, een lineaire versneller en een muonversneller.
In de afweging van de ESPP werkgroep hebben al die alternatieven ofwel te weinig potentieel voor interessante nieuwe fysica, ofwel zijn ze technisch nog te ongewis als vlaggeschip voor CERN.
De CERN-council bestudeert de aanbevelingen de komende maanden en komt in mei met een besluit over de strategie tijdens een speciale bijeenkomst in Boedapest. Nederland is een van de partners in CERN en lid van de council. Officieel heeft Nederland nog geen standpunt over de aanbevelingen ingenomen.
