Op een speciale bijeenkomst op CERN hebben de lidstaten besloten de studies naar een toekomstige deeltjesversneller nog voort te zetten. Het project is favoriet, maar meer huiswerk is gewenst, aldus de raad.
Dat blijkt uit de slotverklaring van de CERN-councilmeeting die eind vorige week in Genève plaatsvond om de afgeronde haalbaarheidsstudie voor de FCC-versneller te beoordelen. De CERN council is de vergadering van lidstaten van het lab, waarvan ook Nederland deel uitmaakt.
De FCC-haalbaarheidsstudie werd in maart gepubliceerd met de conclusie dat er geen showstoppers voor de reusachtige cirkelversneller zijn. De machine is mogelijk en zal veel belangrijke fysica opleveren, is de verwachting.
Europese strategie
Het werk aan een mogelijke FCC vindt plaats in het kader van een hernieuwde strategie voor de Europese deeltjesfysica (ESPP), die mei 2026 klaar moet zijn. In december dit jaar wordt de eerste versie van de strategie geschreven tijdens een meeting in Zwitserland.
De FCC-haalbaarheidsstudie is het werk van meer dan duizend experts uit de deeltjesfysica en versnellertechniek, en werd nadrukkelijk omarmd door de Council. Het project past in de ambitie van CERN om het leidende laboratorium voor deeltjesonderzoek in de wereld te blijven. “Een opmerkelijk brede en diepgaande studie”, noemde CERN-directeur Fabiola Gianotti het rapport.
91 kilometer
De future circular collider FCC, zoals de voorlopige naam voor het project luidt, kan volgens de haalbaarheidsstudie een megaversneller worden van 91 kilometer omtrek ten zuidoosten van Genève. De FCC zou de opvolger worden voor de huidige LHC, een protonenbotser van 27 kilometer omtrek op CERN met 7 TeV energie. FCC kan uiteindelijk 100 TeV botsingen produceren.
De Council vraagt om een goede afweging te kunnen maken wel om nog nadere studies op een aantal niet-technische terreinen. Daaronder landschappelijke en milieu-impact, het verminderen van onzekerheid in de kosten, het vinden van financiering en het communiceren van de maatschappelijke opbrengsten van de nieuwe versneller.
Diverse scenario’s
De kosten van een FCC-versneller worden nu geschat op 15-34 miljard euro, verspreid over enkele decennia. Voor het project zijn diverse scenario’s mogelijk.
In een eerste fase zou het elektronen op elkaar kunnen schieten, voor de productie en diepgaande studies van higgsdeeltjes. In een latere fase zou met protonbotsingen gezocht kunnen worden naar nog onbekende krachten en deeltjes. Daarvoor is wel ondermeer veel betere magneettechniek nodig.
Plan-B gewenst
De Europese landen kunnen tot eind deze week inbreng leveren voor de ESPP-strategiediscussies. Ook Nederland zal daarin FCC als eerste keus aanwijzen, maar wel aandringen op een geschikt plan-B voor het geval de megaversneller toch niet realiseerbaar blijkt.
Volgens de planning neemt de CERN council in circa 2028 een besluit over de mogelijke bouw van de nieuwe versneller. Begin jaren 2030 zou de bouw kunnen starten, waarna in de jaren 2040 het fysische meetprogramma zou kunnen beginnen.
