Theater- en filmmaker Jan van den Berg: "Een extreme 'aantrekkingskracht' voor Higgs"

"Is het universum gemaakt van atomen of van verhalen?" vraagt theater- en filmmaker Jan van den Berg zich af in zijn voorstelling ‘Higgs’. Zeven jaar lang volgde hij de zoektocht naar het Higgs deeltje op de voet. "Een alfa in de wondere wereld van de fysica." Vele malen bezocht hij CERN, leerde tientallen Higgs hunters en zelfs professor Higgs kennen. ‘Higgs’ ging deze zomer in première op het Edinburgh Fringe Festival 2013. Vanaf 22 november is de voorstelling ook te zien in Nederland. Bij een aantal voorstellingen vindt er ook een nagesprek plaats met verschillende Nikhef-onderzoekers.

"Op 5 juni 1998 las ik een artikel op de voorpagina van een landelijk avondblad. ‘Verborgen massa in heelal ontdekt. Spookdeeltjes hebben toch gewicht’, stond er. Met behulp van de Super-Kamiokande detector hadden Japanse en Amerikaanse onderzoekers aangetoond dat neutrino’s massa hebben. Letterlijk en figuurlijk was ik volkomen van slag. Ik begreep vrijwel niets van wat er in het artikel werd beschreven maar voelde een extreme ‘aantrekkingskracht’.

Enkele jaren later bezocht ik het Super-Kamiokande experiment in Japan en maakte een voorstelling over mijn bevindingen daar. Door die voorstelling kwam ik in contact met Nikhef. Eerst met neutrino expert Maarten de Jong en vervolgens met Frank Linde. Die laatste nodigde me uit om mee naar CERN te gaan. Dat bezoek mondde uit in het voornemen om —in nauwe samenwerking met Nikhef— een documentaire te maken over de zoektocht naar het Higgs deeltje. Over die film hoef ik Nikhef-ers ondertussen niets meer te vertellen. Het heeft er bovendien voor gezorgd dat ik me ondertussen een klein beetje een lid van de Nikhef-familie ben gaan voelen."

Reizen naar wereld van verbeelding
"Ondertussen ben ik al zo’n 15 jaar volkomen gefascineerd door (deeltjes-) natuurkunde. Als theater- en filmmaker word ik door de fysica, letterlijk en figuurlijk, uitgedaagd om naar gene zijde van mijn verbeeldingsvermogen te reizen. Naar een wereld aan gene zijde van het blote oog en het naakte verstand. Een wereld die er bovendien een volstrekt andere logica op nahoudt dan ‘de mijne’. Die me confronteert met het eigen niet-weten en en passant fundamentele vragen oproept over ‘de menselijke conditie’. Een wereld waarover de Italiaanse schrijver Italo Calvino in zijn essaybundel ‘Zes memo’s voor het volgende millennium’ schreef dat zij hem juist daarom inspireerde: ‘In mijn poging om los te komen van een antropomorfe kennis’. Om er meteen aan toe te voegen: ‘Terwijl ik er tegelijkertijd van overtuigd ben dat onze verbeelding niet anders dan antropomorf – naar menselijke maatstaven gedacht – kan zijn’. Het is precies dít dilemma dat de inhoudelijke kernvraag vormt van mijn voorstellingen en films: Is het universum gemaakt van atomen of van verhalen? En wat zegt dit dilemma over ons, over ons mens-zijn?"

Voorstellingen met een nagesprek met Nikhef-onderzoekers

• Zaterdag 23 november – nagesprek met Stan Bentvelsen