Voorstel voor bouw Einstein Telescope ingediend voor Europese research roadmap

10 september 2020

Gesteund door Nederland, België, Polen en Spanje heeft de Italiaanse regering woensdag een aanvraag ingediend om de Einstein Telescope op te nemen in een Europese routekaart voor grote onderzoeksinfrastructuren. Als de Einstein Telescope op deze ESFRI-roadmap komt, is dat een erkenning voor het belang van de Einstein Telescope voor Europa.

De Einstein Telescope wordt volgens vergevorderde plannen het grootste observatorium ooit voor het waarnemen van zwaartekrachtsgolven, afkomstig van botsende sterren en zwarte gaten in het heelal. Zulke waarnemingen bieden een nieuw venster op de kosmos en zijn geschiedenis.

Impressie van de Einstein Telescope, een ondergronds instrument voor het meten van zwaartekrachtsgolven met laserarmen van 10 kilometer lengte. In het glooiende heuvelland in de grensregio bij Vaals is een optie. BEELD Nikhef / Thijs Balder

Wetenschappers van 41 onderzoeksinstituten in 10 landen hebben de aanvraag samen voorbereid. Woensdag 9 september is die ingezonden. Hoewel Italië het voorstel heeft ingediend, betekent dit niet dat de infrastructuur in Italië komt. Er zijn op dit moment twee mogelijke locaties: Sardinië en het grensgebied van België, Duitsland en Nederland (Euregio Maas-Rijn). Beide mogelijke locaties zijn in de aanvraag opgenomen.

De ESFRI-routekaart wordt gelanceerd in oktober of november 2021. Als de Einstein Telescope de ESFRI-status krijgt, zullen de overheden beslissen of ze zich kandidaat stellen om de infrastructuur te huisvesten. Dit zal waarschijnlijk rond 2023 gebeuren. Het besluit over de locatie valt binnen vijf jaar.

Belangrijke mijlpaal

Nikhef-directeur prof. Stan Bentvelsen is verheugd over de voortgang: “De Einstein Telescope garandeert een lange toekomst van fascinerend onderzoek. Dit instrument detecteert zwaartekrachtsgolven met ongekende precisie en geeft ons een spectaculair nieuwe blik op ons universum. Binnen de Nikhef-strategie is de Einstein Telescope een van de speerpunten. Ik ben trots dat dit brede consortium erin geslaagd is vandaag de ESFRI- aanvraag in te dienen. Als dit observatorium in de Euregio Maas-Rijn mag landen, halen we de wereldtop aan wetenschappelijke infrastructuur binnen.”

Prof. Andreas Freise werkt aan het technische ontwerp van de Einstein Telescope en is verheugd. “De ESFRI-indiening markeert het moment waarop we het enthousiasme en de steun van anderen voor ons project formaliseren. De politieke steun van vijf Europese regeringen bijvoorbeeld, en de grote belangstelling van de regio’s waar de Einstein Telescope zou kunnen komen”.

Professor Frank Linde bevestigt: “Dit is een belangrijke mijlpaal voor het Einstein Telescope consortium.” En hij legt de vervolgstappen uit: “Mijn collega’s en ik blijven hard werken aan een optimale inbedding van de Einstein Telescope in de Euregio Maas-Rijn. We leggen ook contact met potentiële partners in de industrie, om samen de meest uitdagende technologische innovaties te ontwikkelen. En hopelijk presenteren we dan in 2024 een subliem bidbook om de Einstein Telescope te hosten”.

Een nieuw venster op het universum

Onderzoekers detecteerden voor het eerst zwaartekrachtsgolven in 2015. Deze ontdekking met detectoren in de VS en Italië bood een compleet nieuwe manier om het heelal te bestuderen en opende een nieuw onderzoeksgebied in de natuur- en sterrenkunde. De Einstein Telescope wordt veel gevoeliger dan de bestaande zwaartekrachtsgolfdetectoren. Daardoor stelt het observatorium wetenschappers in staat om voor het eerst in de ‘dark ages’ van het heelal te kijken, tot vlak na de oerknal.

De Einstein Telescope is een toekomstig zwaartekrachtsgolfobservatorium. De detector is ontworpen als een driehoek van lange tunnels, die elk 10 km lang zijn. Het instrument komt 200-300m onder de grond.

Voorbereidingen in België, Duitsland en Nederland

Veel onderzoeksinstituten, overheden en bedrijven in België, Duitsland en Nederland zijn al betrokken. Ze onderzoeken de ondergrond, werken aan de technologische uitdagingen en onderzoeken de economische impact. Een studie uit 2019 laat zien dat de ondergrond van de Euregio Maas-Rijn ‘stil genoeg’ lijkt voor de Einstein Telescope. Het observatorium kan ook een belangrijke economische impact [link] hebben op de Euregio.

Er is ook veel interesse vanuit de industrie om samen te werken. Ruim vijftig verschillende bedrijven woonden recent webinars bij over technologische uitdagingen [link]. Verdere geologische studies, technologische innovaties en andere voorbereidingen lopen nog. Een deel van deze activiteiten valt onder de projecten ETpathfinder en E-TEST. Momenteel wordt ook een project voorbereid om de samenwerking tussen wetenschap en industrie verder te ondersteunen.