Voor kunstenaars Jan van den Berg en Hannie van den Bergh brengt de tiende verjaardag van de LHC-versneller vooral warme herinneringen terug aan het maken van hun documentaire Higgs, over de speurtocht naar het higgsdeeltje.
In de film volgt de filmploeg ondermeer fysici van Nikhef, die met experimenten als ATLAS op CERN jagen op het voorspelde deeltje. Tegelijk is de film een intiem portret van de Schotse theoretisch fysicus Peter Higgs, nu 90 jaar oud, met wie de makers een jarenlange vriendschap opbouwden.
Voor de première in 2009 op het IDFA festival kwam Higgs naar
Nederland, waar hij ook Nikhef bezocht en een colloquium gaf. ‘De sfeer was echt een beetje alsof de Rolling Stones in da house waren’, herinnert Van den Berg zich die dag.
Tegelijk bleek Higgs de bescheidenheid zelve, die na de voordracht met chips en een beugelfles bier graag napraatte met Nikhef-staf. Hilariteit was er toen de vraag kwam of hij nog een alternatieve theorie had om massa in het deeltjesmodel te introduceren. ‘Voor het geval het deeltje niet gevonden zou worden.’
De mede door Nikhef gesteunde film volgt gedurende een aantal jaren de jacht op het laatste nog ontbrekende deeltje in het Standaardmodel. Dankzij de goede contacten met Nikhef en CERN kregen de makers de vrije hand om op locatie bij bijvoorbeeld de ATLAS-detector in Genève te filmen. ‘Ik hoorde wel dat er nogal wat journalisten jaloers waren op wat wij via mensen als Jos Engelen, Frank Linde en Stan Bentvelsen voor elkaar kregen’, herinnert Jan van den Berg zich levendig.
De Britse Guardian-krantenredacteur Ian Sample schreef later, na de ontdekking van het deeltje in 2012, in zijn boek Massive een heel hoofdstuk over de manier waarop de Nederlanders de speurtocht hadden weten te volgen. ‘The hit and run of the Dutch film crew and Nikhef’s Stan Bentvelsen’, schreef hij. ‘Dankzij de Nikhef-mensen zaten we steeds bovenop het nieuws ten tijde van de ontdekking in 2012. Ik ben ze daar nog steeds enorm dankbaar voor.’
Rond de ontdekking werd een tweede versie van de documentaire gemaakt, met scenes van de bekendmaking van de ontdekking op 4 juli 2012. Peter Higgs pinkt zichtbaar een traan weg, naast hem zit voormalig Nikhef-directeur Jos Engelen. HUMAN vertoonde die avond op televisie de documentaire met actuele beelden van de dagen ervoor op CERN. ‘De aflevering van Mad Men van die avond werd er voor uitgesteld’, weet Van den Berg nog.
In de versie uit 2012 is ondermeer ook te zien hoe Stan Bentvelsen in Italië Peter Higgs opzoekt om hem ervan te doordringen om op 4 juli naar CERN te komen. ‘Het zou goed zijn als je erbij bent.’ Als Higgs toezegt, heffen ze alvast het glas op de goede afloop.
In 2013 kreeg Higgs de Nobelprijs voor natuurkunde, samen met de Belgische theoreticus François Englert, voor hun voorspelling van het deeltje. Volgens hun theorie geeft het bestaan van het deeltje aan dat er een veld is dat alle andere elementaire deeltjes hun massa dicteert.
Higgs – Into the Heart of Imagination is nog steeds online te bekijken. De film is ook beschikbaar op DVD, met veel aanvullend materiaal over ondermeer Peter Higgs bezoek aan Nikhef in 2009.